Truyện ngắn “Tôi đi học” của nhà văn Thanh Tịnh xuất bản năm 1941 đã miêu tả tinh tế, chân thật diễn biến tâm trạng của nhân vật tôi trong ngày đầu tiên đi học. Với việc sử dụng ngôn ngữ giàu yếu tố biểu cảm, hình ảnh so sánh độc đáo ghi lại dòng liên tưởng, hồi tưởng của nhân vật hết sức ấn tượng. Truyện nhẹ nhàng, giọng điệu trữ tình trong sáng. Mời các bạn đọc tham khảo một số bài văn phân tích truyện ngắn “Tôi đi học” của Thanh Tịnh mà Trường Cao Đẳng Kiên Giang tổng hợp trong bài viết sau để cảm nhận vẻ đẹp của tác phẩm này.
I. Lập dàn ý
1. Mở bài
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm: “Tôi đi học” là truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn Thanh Tịnh.
– Khái quát nội dung, nghệ thuật chính của tác phẩm: Tác phẩm là dòng hồi tưởng về những kỷ niệm trong sáng của ngày đầu tiên đi học.
2. Thân bài
a. Diễn biến tâm trạng nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên đến trường
* Tâm trạng nhân vật tôi trên con đường tới trường
– Thiên nhiên: Những kỷ niệm của buổi tựu trường đầu tiên trong đời được nhân vật “tôi” nhớ lại là thời điểm cuối thu, cây cối đang mùa thay lá. Những chiếc lá khô xào xạc trên đường tưởng như vô tri vô giác ấy đã trở thành những màu sắc thông điệp, thanh âm riêng hối gọi lòng người nhớ về ngày khai trường đầu tiên.
– Con người: Hình ảnh trực tiếp tác động đến tác giả để tác giả nhớ tới buổi khai trường của chính mình đó là hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè trong lần đầu tiên tới trường
– Tâm trạng nhân vật: Nhớ về những kỷ niệm mơn man thuở bé của mình Vui sướng, háo hức như buổi khai giảng của chính mình
– Những kỷ niệm của nhân vật tôi: Tác giả nhớ rất rõ từng chi tiết trong khung cảnh trên con đường đến trường, sương thu và gió lạnh với con đường dài và hẹp dường như trở nên khác lạ trong đôi mắt trẻ thơ bởi một điều vô cùng đơn giản: “Hôm nay tôi đi học”. Những suy nghĩ, hành động, từng cảm nhận về chính bản thân mình, từ bộ quần áo đến những hành trang mang theo đều cho thấy sự thay đổi, khôn lớn trong cậu bé nhưng đâu đó vẫn còn nét hồn nhiên, ngây thơ của một đứa trẻ lên.
* Tâm trạng nhân vật “tôi” khi tập trung ở sân trường
– Cảm nhận của cậu học trò về ngôi trường đã có sự thay đổi rõ rệt, cậu vừa ngỡ ngàng, vừa cảm thấy nhỏ bé, lo sợ trước một ngôi trường đầy uy nghi, trang trọng trước mắt. Cả cậu bé và những người bạn xung quanh đều “như con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ”.
– Hình ảnh so sánh thể hiện sự hồn nhiên, ngây thơ trong tâm hồn cậu bé và tâm trạng lo sợ, hoang mang trong bước đi đầu tiên của cuộc đời. Những suy nghĩ, cảm nhận của cậu bé trước tất cả sự thay đổi, trước bạn bè, trước thầy cô vừa thể hiện sự hồn nhiên, ngây thơ, vừa bộc lộ tâm trạng bối rối, cảm xúc vừa háo hức vừa có chút bơ vơ, lạc lõng bởi đây là lần đầu tiên cậu xa mẹ.
* Tâm trạng nhân vật khi vào lớp và học bài học đầu tiên
– Lớp học là một thế giới khác biệt, cách biệt với thế giới ở bên ngoài khung cửa. Ngồi trong lớp, cậu bé thấy xốn xang những cảm giác lạ và quen đan xen, trái ngược nhau bởi đó là giây phút sang trang của một tâm hồn trẻ dại, tạm biệt thế giới ấu thơ chỉ biết nô đùa, nghịch ngợm để bước vào thế giới tuổi học trò nghiêm chỉnh đầy khó khăn mà biết bao hấp dẫn.
⇒ Diễn biến tâm trạng nhân vật “tôi” để lại nhiều cảm xúc trong lòng người đọc, không chỉ bởi sự hồn nhiên, ngây thơ mà còn bởi nó khiến mỗi chúng ta nhớ về tuổi thơ của chính bản thân mình.
b. Cảm nhận về nghệ thuật
– Nghệ thuật khắc họa tâm ký nhân vật vô cùng tinh tế
– Sự kết hợp giữa phương thức tả và kể giúp cho cảm xúc, tâm trạng nhân vật được thể hiện một cách tự nhiên hợp lý.
3. Kết bài
– Khẳng định lại giá trị tác phẩm: “Tôi đi học” không chỉ hấp dẫn người đọc ở nghệ thuật kể chuyện, xây dựng hình ảnh, mà còn khơi gợi trong mỗi chúng ta những kỷ niệm riêng, đẹp đẽ, trong sáng của ngày tựu trường.
– Liên hệ, đánh giá: Truyện ngắn “Tôi đi học” làm nên thành công cho nhà văn Thanh Tịnh.
II. Phân tích truyện ngắn Tôi đi học của Thanh Tịnh hay nhất
Trần Văn Ninh (1911-1988), quê quán ở Huế, được biết đến với bút danh Thanh Tịnh. Ông có tài năng văn học và bắt đầu viết văn từ năm 1933. Ông thể hiện khả năng ở nhiều thể loại nhưng truyện ngắn và thơ là nơi ông tỏa sáng nhất. Các truyện ngắn của ông mang đậm dấu ấn cảm xúc dịu dàng, trong sạch nhưng cũng chứa đựng nỗi buồn, vừa ngọt ngào sâu sắc. Ngôn ngữ của ông nhẹ nhàng như tâm sự mà lại đầy sức hấp dẫn và khó quên cho người đọc, khiến họ có chút bâng khuâng trong lòng. Thời học sinh là thời gian đẹp nhất trong cuộc đời của nhiều người. Đó là thời gian ta sống thật với bản thân, với sự ngây thơ và vô tư hiện hữu trên gương mặt trẻ thơ. Và chắc chắn còn là cả ký ức về ngày đầu tiên bước vào lớp học của mình. Khoảnh khắc khó quên ấy được Thanh Tịnh tái hiện một cách xúc động qua truyện ngắn “Tôi đi học”. Truyện ngắn này thuộc tập Quê mẹ phát hành năm 1941 và là một tác phẩm hồi ức. Tác giả đã kể lại những kỷ niệm ấm áp của buổi tựu trường ba mươi năm trước. Bài văn được viết theo trật tự thời gian. Tâm trạng của nhân vật được miêu tả theo các sự kiện đáng nhớ về ngày đầu tiên đi học.
Tâm trạng nhân vật phát triển song song cùng các sự kiện đáng nhớ về ngày đầu tiên đi học. Tác giả đã kể lại những cảm xúc của một cậu bé khi đi học lần đầu tiên: từ sự ân cần của mẹ khi dắt tay cậu trên con đường đến trường, đến sự ngưỡng mộ của cậu khi nhìn thấy ngôi trường; từ sự hồi hộp khi nghe thầy giáo gọi tên mình, đến sự lo ngại khi phải xa mẹ để vào lớp học cùng các bạn. Qua đó, tác giả đã tạo nên một bài văn có tính trữ tình sâu sắc. Đầu truyện ngắn, tác giả đã miêu tả khung cảnh thiên nhiên, làm dây nối cho dòng hồi ức về quá khứ. Mùa thu vừa có nét đẹp vừa có nét buồn. Những thay đổi của trời đất khiến tác giả nhớ lại những kỷ niệm xa xưa của ngày đi học: “Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường…” Cảm xúc được bộc lộ một cách tự nhiên nhưng cũng rất thú vị. Tác giả đã khéo léo sử dụng nghệ thuật so sánh, kết hợp những hình ảnh có sức gợi để vẽ nên bức tranh thiên nhiên với những nét giản dị nhưng cũng đủ để cho ta thấy cái duyên dáng lãng mạn mơ màng của không gian thu với lá vàng úa, mây bạc lơ lửng trên bầu trời xanh biếc.
Tác giả đã miêu tả cảm xúc, tâm trạng của “tôi” khi được mẹ dắt tay đi trên con đường đến trường. Đó là buổi sáng mùa thu “một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh”. Tôi cùng mẹ nắm tay đi trên con đường đã quen thuộc. Cảnh vật quanh tôi vẫn như cũ, không có gì khác. Nhưng nhân vật tôi trong những cảm giác hồi hộp, nôn nao, bồi hồi của lần đầu tiên đi học mà thấy những cảnh vật ấy từ lạ thành quen, từ xa cách thành gần gũi. Đó là những cảm nhận tinh tế, chân thực của một tâm hồn trẻ thơ trong sáng. Một đứa trẻ lớp 1 nhưng lại có cảm giác trang trọng, đứng đắn “Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn”. Đi học, đó là lý do khiến nhân vật tôi lớn lên, trở nên nghiêm túc hơn. Một cậu bé 6 tuổi, lần đầu tiên đến trường mang tâm trạng náo nức, nhìn mọi người mọi vật mọi cảnh xung quanh bằng ánh mắt của cậu bé vừa mang chút gì đó nghiêm túc, chững chạc vừa chút gì đó ngây ngô. Nhìn bạn bè cùng tuổi tay xách sách vở mà cậu nghĩ mình đã lớn để cầm. Cậu xin mẹ cho cầm dù thật khó cho cậu. Nhưng nhân vật “tôi” hiểu, cậu đã lớn, cậu không còn ngây thơ, ngây ngô nữa mà đã đủ trưởng thành để tự mình xách những quyển sách ấy. Nhưng vẫn còn là một đứa trẻ, cậu vẫn có những suy nghĩ ngây thơ: “Chắc chỉ những người thành thạo mới cầm nổi bút thước”. Nhưng chính cái suy nghĩ ấy của cậu bé mà khiến người đọc tự giác mỉm cười bởi sự đáng yêu của cậu bé.
Hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè xuất hiện nấp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường khiến nhà văn nhớ lại ngày đầu tiên đi học khó quên của mình. Thời gian trôi qua mấy chục năm, tác giả – một cậu bé ngày xưa vẫn nhớ như in: Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Tâm trạng bồi hồi, cảm giác mới mẻ của cậu khi được mẹ dắt đến trường trên con đường được diễn tả rất tinh tế. Con đường này tôi quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy là…cảnh vật xung quanh đều thay đổi. Cậu bé nhanh chóng tìm ra nguyên nhân của sự lạ lùng ấy: vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. Đi học là một sự kiện trọng đại trong đời. điều đó có nghĩa là cậu bé đã lớn và từ nay cậu sẽ không được nô nghịch như đứa trẻ khờ dại vô ý thức. không còn được lội qua sông thả diều như thằng Quý và không ra đồng nô đùa như thằng Sơn. Ý nghĩ ngây thơ trong sáng và nghiêm túc của cậu học trò trong buổi đầu tiên đi học thật hồn nhiên và đáng yêu biết chừng nào. Không chỉ thấy sự thay đổi khung cảnh bên ngoài mà còn thấy cả sự thay đổi lớn lao trong con người mình.
Tác giả đã kể lại cảm xúc của mình hồi nhỏ, tác giả đã vui mừng mà nói: Ý nghĩ ấy lướt qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây trôi ngang trên ngọn núi. Hình ảnh so sánh trong câu văn trên mới tinh tế, đẹp mắt mà rất phù hợp tâm lý trẻ thơ. Cậu bé ngạc nhiên trước khung cảnh sân trường làng Mĩ Lí đông đúc cả người. Người nào cũng quần áo sạch sẽ, gương mặt vui tươi rạng rỡ. Cậu nhớ lại cảm tưởng của mình về ngôi trường lúc cậu chưa đi học, đó là thái độ thờ ơ: “Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng Hòa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trường một lần, lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ…”. Nhưng bây giờ đây lúc sắp sửa là học trò cậu bỗng thấy ngôi trường xinh xắn vừa oai nghiêm khác lạ và mình quá bé nhỏ so với nó. Vì vậy cậu đâm ra lo lắng vẩn vơ. Trước mắt cậu là cả thế giới mới lạ, những đứa bạn cùng tuổi với cậu không khác gì những con chim con đứng trên bờ tổ, nhìn quãng trời muốn bay nhưng còn do dự e sợ. Trí óc non nớt cậu không hình dung những điều xảy ra trong ngôi trường đẹp đẽ này mà cậu lo sợ phập phồng, khao khát tìm hiểu bạn bè thầy cô trong ngày đầu: “sau một hồi trống vang dội cả lòng tôi…”.
Đoạn văn với các hình ảnh được tả thực từng chi tiết. buổi học đầu tiên được tái hiện đầy sinh động. giây phút đợi gọi tên cũng đầy thấp thỏm lo âu: “ trong lúc ông ta đọc tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập. tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi…”. Cậu lo sợ khi sắp phải rời xa vòng tay mẹ nhưng rồi giờ phút ấy cũng đến. khi ngồi yên trong lớp đón nhận giờ học đầu tiên, cậu cảm thấy vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật xung quanh: “một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng cảm thấy là và hay…” Để rồi ngỡ ngàng và tự tin, cậu bé nghiêm trang bước vào giờ học đầu tiên của đời mình: “ tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần đọc”. Như vậy truyện ngắn “tôi đi học” để lại trong chúng ta chút bồi hồi bâng khuâng về buổi tựu trường đầy lưu. Khoảnh khắc chẳng bao giờ phai nhạt trong tâm trí mỗi người.
Tôi đi học là trang văn đậm chất thơ, chất thơ của kỷ niệm thời ấu thơ ngày tựu trường. Chất thơ ở giọng văn dịu dàng, cảm động. Chất thơ ở sự sâu lắng và khơi gợi tâm hồn ký ức thời cắp sách của mỗi chúng ta. Tôi đi học là một tiếng lòng man mác, bâng khuâng của một thời để nhớ, một thời để yêu. Kỷ niệm ấy rất đẹp và sâu sắc, vì thế sau này Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường.
